Commodore 64, C64, CBM64 – komputer domowy z lat 80. XX wieku, produkcji firmy Commodore Business Machines (CBM). C64 był dotychczas najlepiej sprzedającym się modelem komputera w historii informatyki[1].
Historia
Komputer C64 powstał w styczniu 1982 r. jako następca modelu VIC-20. Początkowo sprzedawany był w cenie 595 $[2], jednak cena ta była znacznie wyższa od ceny produktów konkurencji (ZX Spectrum), stąd nie przyniosła popularności modelowi.
Firma Commodore, będąc właścicielem firmy MOS Technology, produkującej większość podzespołów do C64, oszacowała koszt produkcji każdego modelu na 135 $. Cena maszyny znacznie spadła, a firma rozpoczęła agresywną politykę marketingową, kierując komputer w stronę rynku gier. Wkrótce model C64 stał się najpopularniejszym komputerem.
Komputer, choć o wysokich możliwościach technicznych, był jednak stosunkowo słaby. BASIC v.2 (stworzony przez firmę Microsoft) był poprawny logicznie, ale nie pozwalał na pełna kontrolę nad maszyną: był zbyt powolny, nie zawierał żadnych instrukcji do generowania dźwięku, grafiki, czy też obsługi joysticka. Firma zdecydowała się wypuścić w 1984 r. następcę C64, komputer Commodore Plus/4, z nowszą wersją BASIC-a i wbudowanymi w ROM aplikacjami (np. arkusz kalkulacyjny), ale z braku kompatybilności z C64, nowy produkt nie zdobył przychylności rynku.
Po nieudanych próbach z Commodore Plus/4, a także z Commodore 16, firma wypuściła w roku 1985 model Commodore 128. C128 miał lepsze osiągi w porównaniu z C64, dodatkowo projektanci, nie chcąc utracić już zdobytego rynku, wyposażyli go w możliwość pełnej emulacji C64. Jednak komputer ten nie zdobył popularności C64, być może z powodu ceny, przesycenia rynku i starzejących się technologii.
Wersja C64C, wprowadzona w 1986 r. różniła się od poprzednich wersji wyglądem, zaprojektowanym na wzór Commodore 128. Zawierała też zapewne pierwszy komercyjny system operacyjny oparty na graficznym interfejsie (GUI) – GEOS produkcji Berkeley Softworks.
Czwarta wersja komputera łączyła obudowę C64 z klawiaturą C64C. Główne zmiany zaszły wewnątrz urządzenia: z poprzedniej wersji pozostał układ 6526 oraz pamięć ROM, procesor zamieniono na układ 8500 R4 o identycznej w stosunku do 6510 liście rozkazów. Układ graficzny VIC 6569 oraz dźwiękowy SID 6581 zamieniono na (odpowiednio) 8569 i 8580 (decyzja podyktowana była kwestiami związanymi z zasilaniem - zamiast +12V kości zasilane były napięciem 5V).
Zmierzch komputera nastąpił pod koniec lat 80. Oficjalnie firma zakończyła produkcję w 1993 r., sprzedawszy ok. 17-25 mln egzemplarzy (oficjalny rekord Guinessa).
Dużą zaletą Commodore 64 były jego możliwości graficzne i muzyczne. Na tym komputerze wzięła swój początek tzw. demoscena, czyli społeczność fascynatów, którzy tworzyli prezentacje swoich programistycznych i artystycznych umiejętności, nierzadko wykraczających poza ograniczenia nałożone przez samych projektantów C64. Wielu użytkowników komputera – o ile tylko pozwoliły im na to zasoby finansowe – zakupiła nowszą produkcję Commodore: Amigę 500.
Komputer stał się popularny dzięki dużej liczbie gier, ale jego możliwości umożliwiały także pracę biurową. Dostępne były proste (z dzisiejszego punktu widzenia) arkusze kalkulacyjne, edytory tekstu, kompilatory języków programowania. O możliwościach C64 świadczy okres jego zmierzchu: gdy wychodziły pierwsze poważne gry na Amigę i PC, wiele firm ciągle tworzyło wersje dla C64 (Pirates!, North&South i inne).
Procesor
Komputer C64 jest wyposażony w 8-bitowy mikroprocesor MOS Technology 6510 (w nowszych wersjach 8500), który był kompatybilny z mikroprocesorem MOS Technology 6502 [potrzebne źródło] (używanym między innymi w komputerach Atari, Apple i konsolach Nintendo). Procesor taktowany był zegarem około 1 MHz (dokładnie 0,985 MHz w wersji PAL oraz 1,023 MHz w przypadku NTSC).
Pamięć RAM składała się z 64 kB (stąd nazwa komputera), zaś ROM – ok. 20 kB (zawarto tam jądro systemu, obsługę BASIC-a oraz tablicę znaków). Standardowo, po włączeniu, komputer oferował ok. 38 kB na programy w BASIC. Reszta pamięci była zajęta poprzez zmapowane na nią obszary ROM. Pozwalało to m.in. na "przepisanie" systemu operacyjnego ze stałej pamięci ROM do pamięci RAM, umożliwiając użytkownikowi jego modyfikacje. Można było odłączyć pamięć ROM, uzyskując prawie pełne 64 kB (bez obsługi BASIC). Był to pierwszy komputer domowy, który dawał taką możliwość. Późniejsze komputery, poczynając od klasy PC, miały już system operacyjny wgrywany z nośników zewnętrznych.
Grafika
Układ grafiki VIC-II, udostępniał tryb tekstowy: 40 kolumn x 25 wierszy, a także tryby graficzne – w rozdzielczości 320x200 pikseli z 1 bitem na piksel (tzw. tryb hi-res – wysokiej rozdzielczości) oraz tryb wielokolorowy (tzw. multicolor) w rozdzielczości 160x200 pikseli z 2 bitami na piksel – każde dwa piksele trybu hi-res tworzyły jeden piksel w trybie multicolor. Układ oferował fabrycznie zdefiniowaną paletę 16 barw. Zarówno w trybie tekstowym, jak i w trybach graficznych, wybór kolorów był przypisany do obszaru równemu jednemu znakowi. Dla całego ekranu wspólny był natomiast kolor tła. W trybie tekstowym oraz hi-res dostępny był jeden kolor (plus kolor tła) na każde 8x8 pikseli. W trybie multicolor dostępne były trzy kolory (plus kolor tła) na każde 4x8 pikseli.
Dodatkowo, VIC obsługiwał 8 duszków (sprajtów – ang. sprites). Były to niezależne od wyświetlanego trybu graficznego, dowolnie definiowalne, ruchome obiekty o rozmiarze 24x21 pikseli (lub 12x21 pikseli w przypadku duszków wielokolorowych). Mogły być one dodatkowo niezależnie rozciągane wzdłuż obu wymiarów do podwójnego rozmiaru.
Dzięki dużym możliwościom układu graficznego VIC-II (np. licznikowi wyświetlanych linii rastra) oraz innych układów komputera, zaawansowani koderzy (najczęściej członkowie demosceny) mogli uzyskiwać efekty daleko wykraczające poza podstawową specyfikację. Możliwa była np. zmiana atrybutów (kolorów wykorzystywanych w obrębie obszaru znaku) przy każdej wyświetlanej linii (tzw. tryb FLI – ang. Flexible Line Interpretation) tak, że zamiast kolorów zdefiniowanych dla obszaru 8x8 (lub 4x8) pikseli, były one ograniczone do obszarów 8x1 (4x1) pikseli[3].
Za pomocą wyświetlania dwóch różnych obrazów na zmianę w następujących po sobie odświeżeniach ekranu (tzw. interlace lub inaczej przeplot), można było zwiększyć paletę postrzeganych barw do 128 kolorów. Dodatkowo, przy wykorzystaniu przeplotu, w trybie multicolor (160x200) pikseli, można było uzyskać pozorną rozdzielczość 320x200 pikseli. Dokonywano tego poprzez przesunięcie ekranu w jednym z przeplatanych obrazów o jeden piksel w bok (czyli o pół piksela trybu multicolor), co dawało wrażenie wyższej niż faktyczna rozdzielczości – oczywiście wciąż utrzymując wrażenie korzystania z palety 128 barw.
Dzięki podobnym trikom, możliwe było również, teoretycznie niemożliwe, wyświetlanie duszków na normalnie niedostępnej dla grafiki ramce ekranu lub zwiększenie liczby duszków ze standardowych 8 do nawet kilkudziesięciu.
Powstały także tryby graficzne, o nazwach takich jak np. Super Hires Interlace FLI, wynikający ze skrzyżowania wszystkich możliwości podanych uprzednio – czyli trybu multicolor, techniki FLI oraz przeplotu a także nakładanych na taki obraz sprajtów.
Dźwięk
Układ dźwięku stanowił układ o nazwie SID. Układ był monofoniczny i miał 3 syntezatory dźwiękowe podłączone do jednego filtra. Umożliwiał wybór spośród czterech kształtów fali – trójkątnej, piłokształtnej, prostokątnej ze zmiennym wypełnieniem oraz szumu. Możliwość generowania fali prostokątnej ze zmiennym wypełnieniem nadaje muzyce pochodzącej z tego układu charakterystyczne brzmienie. Układ nie umożliwiał generowania fali o kształcie sinusoidalnym, ale dało się ten kształt w dużym przybliżeniu symulować poprzez nałożenie filtra dolnoprzepustowego na falę prostokątną z wypełnieniem 50%. Kolejną cechą układu SID była możliwość kształtowania obwiedni dźwięku poprzez 4 parametry – ADSR (Attack – narastanie, Decay – opadanie, Sustain – trwanie oraz Release – wybrzmienie), z których każdy mógł przyjmować jedną z 16 wartości. Wysoka jakość dźwięku sprawiła, że w swojej pracy C64 używał np. popularny polski zespół tego okresu, Kombi ,natomiast niemiecka grupa muzyczna Welle: Erdball używa go do tej pory jako główny instrument,aczkolwiek był ten komputer wykorzystywany głównie jako sekwencer, sterując profesjonalnymi syntezatorami poprzez MIDI. Do tej pory wielu fascynatów tworzy muzykę na tym komputerze.
Możliwości dźwiękowego procesora SID zostały docenione po latach – w 1996 roku komputerowy magazyn Byte umieścił go w dwudziestce najważniejszych wynalazków w historii komputeryzacji [1].
Obudowa i gniazda
Komputer Commodore 64, jak większość komputerów domowych z pierwszej połowy lat 80., znajdował się w jednej obudowie z klawiaturą. Płyta komputera znajdowała się albo bezpośrednio pod klawiaturą (w pierwszych, wyższych, modelach C-64) lub w przedłużonej do tyłu części obudowy w modelach nowszych (o wyglądzie wzorowanym na Commodore 128).
Na zewnątrz C64 miał kilka portów. Z prawej strony znajdowały się:
- gniazdo zasilacza, zewnętrznego;
- dwa porty dżojstików, które mogły służyć również do podłączenia myszki, pokrętła sterującego (paddle), a nawet pióra świetlnego;
- na prawej ściance znajdował się również wyłącznik zasilania.
Z tyłu komputera znajdowały się kolejno:
- Expansion Port – służył do podłączania kartridży (ang. cartridges), czyli modułów z grami czy programami, najczęściej rozszerzającymi możliwości komputera. Przykładami mogą być moduły teletekstu, "Black Box", "Final 2", "Final 3", "Action Replay", czy "X", zawierające takie rozszerzenia jak kod przyspieszający działanie magnetofonu, stacji dysków lub monitor (program umożliwiający przeglądanie i modyfikację pamięci komputera). Mogły one także posiadać przycisk "Freeze" umożliwiający wstrzymanie działania programu i uruchomienie monitora w trakcie jego działania. Katridże często udostępniały również przycisk "Reset", którego Commodore 64 normalnie nie posiadał, a którego użycie było dużo bezpieczniejsze niż każdorazowe wyłączanie i ponowne włączanie komputera;
- RF Out – czyli gniazdo antenowe, dające zmodulowany sygnał audio i wideo, służące do podłączenia komputera do telewizora;
- Video/Audio – port umożliwiający podłączenie monitora lub sprzętu audio w celu uzyskania lepszej wyjściowej jakości obrazu lub dźwięku;
- Serial Port – gniazdo do podłączenia urządzeń szeregowych, jak stacje dysków lub drukarki. Stacja dysków obsługiwała dyskietki 5¼" (model 1541) lub 3½" (1581);
- Casette Port – złącze magnetofonu kasetowego (służącego jako tańsza, alternatywna względem stacji dysków, pamięć masowa). Musiał być to wydzielony magnetofon Commodore 1530, tzw. Datassette. Zwykłe magnetofony nie mogły być stosowane, jak to miało miejsce np. w komputerach ZX Spectrum.
- User Port – programowalny port wejścia-wyjścia, mogący służyć jako port standardu RS-232.
Do C64 można było podłączyć również takie urządzenia jak modem, drukarka, czy ploter.
Jako ciekawostkę warto dodać, że do C64 stworzono także dysk twardy. Niestety, jego ogromna - jak na owe czasy - cena, nieduża pojemność oraz spadająca popularność komputera sprawiły, iż nigdy nie trafił on do masowej sprzedaży.
Komunikacja z użytkownikiem odbywała się za pomocą telewizora lub monitora.
Dane techniczne
- Procesor: MOS Technology 6510 (lub w nowszych wersjach 8500), 0,985 MHz (PAL) lub 1,023 MHz (NTSC)
- Układ grafiki: MOS Technology 6567 (NTSC) lub 6569 (PAL) (w nowszych wersjach odpowiednio 8562 i 8565), znany jako VIC-II (VIC – Video Interface Controller)
- Układ dźwięku: MOS Technology 6581 (w nowszych wersjach 8580), o nazwie SID (SID – Sound Interface Device)
- Pamięć RAM: 64 KB
- Pamięć ROM: 20 KB (8 KB BASIC, 8 KB KERNAL, 4 KB generator znaków)
- Tryb tekstowy: 40x25 znaków, każdy znak 8x8 pikseli, w jednym z 16 kolorów, możliwe przedefiniowanie zestawu znaków.
- Tryby graficzne:
- 320x200, 1 bit na piksel (tzw. hi-res)
- 160x200, 2 bity/piksel (tzw. multicolor).
- Dźwięk: 3 niezależne głosy, 6 oktaw, 4 kształty fali do wyboru (trójkątny, piłokształtny, kwadratowy ze zmiennym wypełnieniem oraz szum), możliwość zmiany parametrów obwiedni (ADSR) (4 bity na każdą).
- Porty wejścia/wyjścia:
- video
- TV RF
- 2 porty dżojstików (9 pinowe)
- port dla cartridge
- port dla magnetofonu (Datasette)
- port szeregowy RS232
- szyna szeregowa dla drukarki lub stacji dysków (użytkownicy opracowali rozdzielacze, umożliwiające korzystanie z obu urządzeń naraz)
- zasilanie: 5 V DC i 9 V AC
OprogramowaniePodstawowym oprogramowaniem jest wbudowany interpreter języka BASIC. Umożliwia on pisanie programów oraz wczytywanie oprogramowania z magnetofonu lub stacji dysków. Powstał również graficzny system operacyjny o nazwie GEOS. również współcześnie rozwijane jest oprogramowanie na platformę C64 – takimi projektami są między innymi LUnix, WINGS oraz Contiki (pierwszy system operacyjny dla C64 z wielowątkowością i obsługą TCP/IP).
Najbardziej popularnym rodzajem oprogramowania na ten mikrokomputer pozostały jednak gry – stworzono ich wiele tysięcy.
Programy użytkowe uruchamiać można było z kasety lub z dyskietki.
Przypisy
- ↑ Innowacje Commodore - Mikrokomputer Commodore 64 został sprzedany w ponad 30 milionach sztuk i został wpisany do księgi rekordów Guinnessa
- ↑ MayhemUK Commodore 64 archive
- ↑ Opis trybów graficznych Commodore 64
Źródło:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Commodore_64,
Historia i autorzy, Tekst udostępniany na
licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach
